Tumu parau o te mätahiti 2013

ÔMUARAA I TE TUMU PARAU O TE MATAHITI 2013

E ìmi i te hoêraa i te täatoà o te matahiti

E aha ta te Fatu e hinaaro mai ra ia tätou.

(Mita 6,6-8)

Ei haamanaòraa i te àhururaa o to na matahiti, ua tïtauhia i te Âmuitahiraa o te mau pïehi faaroo no te fenua Ìnitia (SCMI) ia faaineine i te moihaa no te Hepetoma pure no te Hoêraa o te mau marumetia no te matahiti 2013, e ia faatüàti i te Âmuitahiraa o te mau Fare haapiiraa teitei tatorita e te Täatiraa o te mau Ètärëtia no te fenua Ìnitia. I roto i teie faaineineraa, te feruriraa i nià i te auraa mau no te Hepetoma pure no te Hoêraa, ua faaìte mai ia te reira i te tahi huru parau-tià-òre i ravehia i nià i te mau “dalits”, i roto änei i te totaiete ìnitia aore rä i roto i te Ètärëtia. Eiaha roa e faaäteahia te ìmiraa i te hoêraa ìtehia e te mata nä roto i te huriraahia te faanahoraa oraraa “castes” e te haafaufaaraa i te âmuiraa te feiä veve i roto i teie hoêraa.

I roto i te faanahoraa a to Ìnitia, te faarirohia nei te mau “Dalits” mai te mau âmuitahiraa e parauhia e, « hors-castes ». O rätou tei topahia i teie huru oraraa « castes », oia te hoê faanahoraa totaiete tei patuhia i nià i te moàraa e te viiviiraa o te mau haapaòraa. I roto i teie huru oraraa, ua faarirohia te mau « caste » tätaìtahi mai te huru teitei aore ra haèhaa. E ua faarirohia te mau âmuiraa « dalites » e mea viivii e tei haaviivii ; te auraa, ua tuhahia rätou i räpae i te faanahoraa « castes », e ua piihia rätou i tahito ra « te feiä eita e tano e täpeà (intouchables) ». E nä roto i teie huru faanahoraa, ua riro atu ra te mau « Dalits » mai te tahi âmuiraa tuuhia i räpae i te totaiete, haafaufaa-òre-hia i te pae poritita, faatïtïhia i te pae faufaa e i te pae no te hiroà tumu. E fätata e, 80 % o te feiä faaroo no te fenua Ìnitia, e mau « dalite » anaè.

Noa atu te nuuraa o te märamarama i te XX o te tenetere, ua täpeà noa ä te mau Ètärëtia no te fenua Ìnitia i te mau haapiiraa faaroo no Èuröpa mai, e no te tahi atu mau fenua. E te tüàti-òre-raa i rotopü i te feiä faaroo no te fenua Ìnitia, e i roto i te mau Ètärëtia e i rotopü ia rätou iho, ua ûàna roa ia nä roto i te faanahoraa « castes ». Ua riro te reira, mai te « apartheid », te « racisme » e te « nationalisme », i te haafifiraa i te Hoêraa o te mau marumetia no te fenua Ìnitia, e te faaìteraa a te Ètärëtia mai te tino o te Metia. Te auraa, te manaò e ua riro te « cates » mai te tahi vävähiraa i te Ètärëtia, e parau mau roa te reira. No reira, i teie matahiti, te tïtau mai nei te Hepetoma pure i te Hoêraa no te mau marumetia ia hiò-hohonu-hia te taiòraa a Mita 6,6-8, mä te tutono i nià i te uiraa e, « E aha ta te Fatu e tiaì mai ra ia tätou » o tei riro atoà ei tumu parau. No reira, ua riro te oraraa “dalite”, ei räveà no te faaiho faahou i te feruriraa parauatua i nià i te tumu parau.

O Mita, o te hoê teie o nä perofeta naìnaì hoê àhuru e mä piti no te Faaauraa matamua o tei tohu i te parau i Iütea i te mau matahiti 737 e 690 hou Ietu Metia. E taata tumu no te fenua Morasi, i te pae àpatoà e tooà o te rä i Ierutarema, e tei tohu i raro aè i te Hau o Iotama, Ahaza e o Hezekia, i Iüta (Mita 1,1). Ua tüàti to na tau e to Ìtaia i nià i te parau no te oraraa poritita, faufaa, morare e faaroo e ua riro räua ei ìte no te nïnäraahia o Tämäria e te haruraahia te Hau no àpatoà e te arii ra no Asura, i te matahiti 701 hou Ietu Metia. Ua òto o ia mä te taì i te toparaa to na nünaa, ta na ia e faaìte ra i roto i ta na puta ; e te faaìte atoà nei rä o ia i to na riri i te mau taata i faatupu i te reira, (2,1-5) e te mau tahuà atoà tei tauturu i te faatoparaa i to na nünaa.

Ua tuhahia te puta a Mita i roto i te ànaìraa a te mau Perofeta. E ta na poroì, te faaìte ra ia i te parau no te haaväraa. E toru tuhaa i roto i ta na puta, ômuahia i te parau no te haaväraa i roto i te hiòraa âmui (pene 1-3) e tae noa atu i te parau no te faaoraraa (pene 4-5), e faaoti atu ai i nià i te parau no te haaväraa i roto i te auraa mau o teie parau, e nä reira atoà te parau no te faaora. (pene 6-7). I roto i te tuhaa matamua, te aò ètaèta nei o Mita i te feiä e mau ra i te faatereraa, no te oraraa poritita e i te oraraa faaroo no te mea te hahi ra ta rätou faatereraa e te èiä ra rätou i te feiä veve : « O rätou o tei hohore i to rätou ìri no nià i to rätou mau ivi » (3,2) e « tei haavä i te àrio » (3,11). I roto i te piti o te tuhaa, te aò ra o Mita i te nünaa e haere i nià i te mouà o Iehova... e na na e haapii mai ia tätou e haere na te èà ta na e faaìte mai ra. » (4,2). I roto i te toru o te tuhaa, te heheuhia ra te parau no te haaväraa a te Atua tei âpeehia e te piiraa i te tiaìraa i roto i te tiaìtururaa e te faaroo i te Atua « të faaruè i te hapa e të òre e täpeà i to na riri » (7,18). E te arataì nei teie tiaìtururaa i nià i te Metia te tumu no « te hau » (5,3). Te pii nei o Mita i te mau nünaa atoà o te ao i te haere-âmui-raa, e noaa ai te parau-tià e te hau e ora ai rätou.

Teie pii ûàna a Mita no te parau-tià e te hau, ua päpaìhia ia i roto i te mau pene 6,1-7,1, e no reira mai te tumu parau o te Hepetoma pure no te Hoêraa o te mau marumetia no teie matahiti. Te faatüàti nei o Mita i te parau-tià e te hau e te parau no te tüàtiraa e vai ra i rotopü i te Atua e to te taata, mä te tütonu maite i te parauraa e, te tïtau nei teie tüàtiraa i te hoê oraraa morare maitaì e te märamarama. Mai te tahi atu mau perofeta no te tau hopeà o te Hau o Iteraèra, te haamanaò nei o Mita i te nünaa e, ua faaora te Atua ia na mai roto mai i te faatïtïraa a to Àifiti e ua pii ia na, nä roto i te Fafauraa faufaa (alliance), ia ora i roto i te hoê totaiete tei patuhia i nià i te tura, te hoêraa e te parau-tià. No reira, eita e tano e faataa ê te faaroo mau i te Atua e te turaraa o te taata hoê e i te tïtauraa i te parau-tià i roto i te hoê nünaa. Taa ê noa atu i te haamoriraa i te Atua, te horoàraa taoà e te mau püpüraa tutia (6,7), te tïtau nei te faaoraraa a te Atua i nià i te faatïtïraa e te faatura òre i te mau mahana atoà ia tätou, « ia rave i te parau-tià, e ia hinaaro hoì i te aroha, e te haere mä te haèhaa i te aro o te Atua » (6,8). 

E tano roa e faaau i te huru oraraa i orahia e te nünaa o te Atua i te tau o Mita e te huru oraraa i orahia e te âmuiraa « dalite » no te fenua Ìnitia i teie mahana. Ua ora atoà mai te mau « dalits » i te faatïtïraa e te parau-tià òre no ô mai i te feiä faatere e aita roa atu e parau-tià e aita atoà e tura no rätou. Ua faaau o Mita i te feiä e faatïtï ra te feiä veve nä roto i te nounou i te mau taata « tei àmu i te ìò o to ù mau taata... » (3,3). E mä te haafaufaa òre i te mau haapaòraa e te mau püpüraa tutia no te tüàti òre i te parau-tià, te faaara mai ra o Mita i te hinaaro o te Atua : e faaòhipa i te parau-tià i roto i ta tätou Ètärëtia e ta tätou mau haapaòraa. Te tohu ra o ia i roto i te hoê tau e te faatïtïhia ra te mau « dalits » i nià i te parau o te faaroo e te parau no te moàraa e te viiviiraa. Te faaroo e te parau-tià, e haere âpitipiti räua. Ia au i te oraraa o te « dalite » i teie tau, te tïtau mai ra te tütonuraa a Mita i to na manaò i nià i te parau o te faaroo i te uiuiraa e, e aha mau na ta te Atua e hinaaro ra ia tätou : e faaea noa änei i nià i te parau no te püpüraa tutia, aore ra e haere na nià i to na èà no te Parau-tià e te Hau.

Te èà ta te pipi a Ietu e haere, te faaìte mai ra ia te haere ra o na na nià i te èà o te parau-tià, te aroha e te tura. Te faahohoàraa i ravehia no te « haereraa », ua mäìtihia ia ei faatüàtiraa i nä mahana pure e vaù no te mea, ia parau-anaè-hia te parau no te tahi òhipa ora, te päpü e te mea rave tämau, ua riro ia ei faaìteraa i te ànaànatae o te hoê pipi tei î i te faaroo. E hau atu i te reira, te tumu parau o te àhururaa o te Rururaa a te Täatiraa no te hoêraa o te mau Ètärëtia e tupu i Busan, i te fenua Coréa, i te matahiti 2013 oia hoì, - « E te Atua no te ora, a arataì ia mätou i nià i te èà o te parau-tià e te hau » - hoê ä huru e te hohoà o te Atua toru tahi teie e âpee ra i to te ao i roto i to na àamu mä te tïtau manihini i te mau nünaa atoà i te haereraa nä muri iho ia na.

Te mau tumu parau naìnaì o nä mahana e vaù, te faaìte mai ra ia i te mau huru haereraa atoà e au i te pipi faaroo mau ia haere nä nià i te èà parau-tià o te ora (Mäteri 12,28a).